سناریو‌های برجامی در وین

اجتناب ایران از ورود به هر مذاکره‌ای که مقدمه آن یعنی لغو و تعلیق تحریم‌ها فراهم نشده باشد، موقعیتی را رقم زد که در نهایت مسئولان کاخ سفید بعد از دو و ماه نیم از آغاز کار صلاح را در آن ببینند که برای بازپس گرفتن صندلی خود در گروه 1+5 و ترغیب تهران برای مذاکره برجامی، شماری از تحریم‌های مورد نظر تهران را در آغاز راه تعلیق کنند. این اقدام در کنار عقب‌نشینی واشنگتن از موضع اول بازگشت ایران به تعهدات هسته‌ای و سپس لغو تحریم‌ها عملاً به جدال «گام اول را چه کسی بردارد»، خاتمه می‌دهد. اما این امر به این مفهوم نیست که ایران به ازسرگیری تعهدات برجامی‌اش مجاب شود، بلکه صرفاً مسیر گفت‌و‌گوهای غیر‌مستقیم را تسهیل می‌کند. گفت‌و‌گوهایی که به نظر می‌رسد مقام‌های تهران و واشنگتن برای آن دو طرح متفاوت را در دستور کار دارند و در نشست وین به تبادل نظر پیرامون آن خواهند پرداخت.

به نظر می‌رسد، از یک‌ سو امریکا می‌کوشد سناریوی«گام به گام» را به معنای اقدام همزمان دو کشور جهت لغو تحریم‌ها و اجرای تعهدات هسته‌ای ایران به بحث بگذارد. طرحی که می‌کوشد با تدوین یک نقشه راه، جزئیات مراحل بعدی و اقدامات همزمان طرفین را طراحی کند. اما این برنامه که در برخی موضوعات همچون شیوه و زمان رفع تحریم‌ها با آنچه سیاستمداران ایرانی به آن می‌اندیشند، تفاوت دارد. چنانکه احتمال می‌رود بر خلاف تأکید ایران بر رفع یکجای تحریم‌ها طرف امریکایی در طرح خود این موضوع را به فرایند اقدام همزمان منوط کند که این خود به یکی از مباحث چالش‌برانگیز میان مقام‌های مذاکره‌کننده تبدیل خواهد شد. در واکنش به این طرح که ابعادی از آن در رسانه‌های امریکایی مطرح شده است، نخستین موضعگیری را سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران مطرح کرده است. او دیروز در نشست خبری خود گفته: «مسیر، روشن است. تحریم‌های ایالات متحده تماماً باید برداشته شود، راستی‌آزمایی شود و بعد جمهوری اسلامی ایران اقدام خود را انجام می‌دهد. به تعبیر دیگر ما تنها یک گام داریم نه گام به گام و این یک گام هم شامل برداشته شدن همه تحریم‌های ایالات متحده است و در مقابل، ایران آمادگی دارد اقدامات جبرانی خود را که به خاطر نقض پیمان طرف‌های مقابل بوده، متوقف کند و به عقب برگردد.»

این موضع سخنگوی وزارت خارجه کشورمان اشاره به طرحی دارد که ایران در نظر دارد در قالب یک بسته پیشنهادی ذیل برنامه «اقدام در برابر اقدام» در مذاکرات وین مطرح کند. یعنی مقام‌های ایرانی پیشاپیش به جای تن دادن به پیشنهادی که می‌تواند به عنوان یک موضوع اصلی محور چانه‌زنی‌های بیشتر در مذاکرات باشد، رویکرد پیشنهادی خود را به بحث خواهند گذاشت. بر اساس این طرح، برداشتن گامی از سوی امریکا و تأیید ایران پس از راستی‌آزمایی آن، می‌تواند دو کشور را به نقطه آغاز برجام بازگرداند. به این معنا که ایران باید اطمینان حاصل کند که امضای لغو امریکا روی کاغذ نمانده و ثمرات آن برای کشورمان در صحنه میدان پدیدار شود. تنها در این صورت است که ایران هم بلافاصله یک گام به عقب باز‌می‌گردد و متناسب با اقدام امریکا اجرای بخشی از تعهدات برجامی‌اش را از سر می‌گیرد. نمایان شدن نتایج مثبت یک اقدام امریکا می‌تواند ضمن اعتمادسازی دوباره، به‌تدریج دو کشور را به نقطه عزیمت در حل مسأله هسته‌ای بازگرداند.

به نظر می‌رسد، مقام‌های کشورهای طرف برجام امروز درباره این دو طرح به گفت‌و‌گو خواهند نشست. جایی که نمایندگان1+4 پس از مذاکراتی جداگانه با ایران ماحصل این گفت‌و‌گوها را با «رابرت مالی»، مسئول ویژه امریکا در امور ایران که او هم در وین حاضر خواهد بود در میان خواهند گذاشت.

رابرت مالی: در صورت بازگشت ایران به انجام تعهدات، 500 تحریم برداشته می‌شود

ناگفته پیدا است مواضعی که در روزهای جاری از سوی مقام‌های امریکایی اعلام می‌شود، بر روند مذاکراتی که قرار است به تدوین یک طرح نهایی توافق منتهی شود، بی‌تأثیر نخواهد بود. این مواضع نشان می‌دهد موضوع برجام که به نظر می‌رسید در سراشیبی قرار گرفته بود، با افق‌های روشنی رو‌به‌رو شده است. افقی که محصول تفاسیر مختلف از مواضع تعدیل شده مقام‌های امریکایی است تا محافل سیاسی این‌گونه ارزیابی کنند چند روز آینده برای سرنوشت برجام اهمیت بسیاری خواهد داشت. در همین زمینه«جلینا پورتر»، معاون سخنگوی وزارت خارجه امریکا پیش‌بینی کرده است که در نشست وین قرار است درباره تسهیل برخی تحریم‌ها بحث و بررسی شود.

«رابرت مالی» هم که قرار است امروز در وین حضور یابد، بازگشت به توافق هسته‌ای سال 2015 توسط ایران و امریکا پیش از انتخابات ریاست جمهوری ایران را ممکن دانست اما گفت که برای واشنگتن بازگشت صحیح به این توافق مهم است. به گزارش فارس، او در مصاحبه‌ای مدعی شد در صورتی که ایران به برجام بازگردد بیش از 500 تحریمی که دولت ترامپ پس از خروج از برجام علیه ایران اعمال کرده، برداشته خواهد شد. وی افزود: هدف امریکا از حضور در نشست وین اتریش این است که امریکا چه گام‌هایی می‌تواند برای بازگشت به پایبندی به توافق هسته‌ای اتخاذ کند و همچنین ایران چه گام‌هایی باید برای بازگشت به پایبندی به برجام بردارد. برای سال‌هاست که امریکا چنین تعامل غیرمستقیمی با ایران داشته است. مالی که با شبکه خبری پی‌بی‌اس مصاحبه می‌کرد در ادامه این مصاحبه به سیاست فشار حداکثری ترامپ علیه ایران پرداخت و گفت که در نتیجه این سیاست، برنامه هسته‌ای ایران توسعه بیشتر یافت و رفتار ایران در منطقه نیز تهاجمی‌تر شد. بنابراین هدف این است که نقشه راهی برای بازگشت به پایبندی به برجام از سوی دو طرف را مشخص کنیم. نماینده امریکا در امور ایران نشست وین را نخستین گام توصیف کرد و گفت که مسیر سختی در پیش است. مالی گفت: از طریق شرکای اروپایی به دنبال مشخص کردن گام‌هایی هستیم که برای بازگشت ایران و امریکا به برجام مشخص شود. دولت بایدن گفته است که آماده بازگشت دوجانبه به برجام است. وی افزود: ایران در حال حاضر 10 برابر اورانیوم غنی‌سازی شده در مقایسه با سال 2017 و زمانی که در برجام بوده، دارد و واشنگتن می‌داند که برای بازگشت به برجام باید تحریم‌هایی را که اعمال شده لغو کند. خبرنگار پی‌بی‌اس از رابرت مالی پرسید که دولت بایدن با بیش از 500 تحریمی که در دوران ترامپ علیه ایران اعمال شده چه خواهد کرد، که وی پاسخ داد: ایران باید از مزایای توافق هسته‌ای بهره‌مند شود. در صورتی که تهران تمامی گام‌هایی را که برخلاف برجام بوده بازگرداند، دولت بایدن باید تمامی این تحریم‌ها را که برخلاف توافق هستند، لغو کند.

مجموع این تحولات در حالی صورت می‌گیرد که مقام‌های کشورمان از جمله علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی بعد از نشست مجازی کمیسیون مشترک برجام در جمعه گذشته از بن‌بست‌شکنی اولیه در این توافق خبر داده و تأکید کرده که نشست امروز وین و چند روز آینده می‌تواند گره از سرنوشت پرپیچ و خم برجام و تحریم‌ها باز کند. سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران هم دستورکار نشست وین را رفع تحریم‌های ظالمانه امریکا علیه ایران و چگونگی اجرای تعهدات مقابل دانسته است. او تأکید کرده که این بحث این‌بار به‌طور جدی مطرح شده است و امروز معلوم‌ می‌شود 1+4 می‌تواند منافع ایران را تأمین کند یا خیر. «میخائیل اولیانوف»، نماینده روسیه در وین هم در توئیتی ابراز امیدواری کرد نشست برجامی امروز در پایتخت اتریش حرکت به سمت برداشته شدن تحریم‌های امریکا و بازگشت کامل ایران به تعهدات خود ذیل این توافق باشد. او در این خصوص نوشت: «امیدواریم این نشست به نقطه عطفی در ماجراهای مرتبط با برجام و آغازی بر حرکت به سمت برداشته شدن تحریم‌های امریکا و بازگشت کامل ایران به تعهدات هسته‌ای ‌خود باشد». «اولیانوف» پیشتر در گفت‌وگو با خبرگزاری روسی «اسپوتنیک» تصریح کرد که در نشست کمیسیون مشترک برجام در وین هیچ‌گونه مذاکرات مستقیمی میان ایران و امریکا انجام نخواهد شد.