آداب و رسوم شب یلدا در استان لرستان
مردم استان لرستان در فرهنگ کهن خود به شب یلدا شو چله یا اول قاره می‌گویند و ارج نهادن به جایگاه باستانی این شب را با آداب و رسومی خاص و به صورتی به یادماندنی اجرا می می کنند.
شب یلدا در استان لرستان یک شب اساطیری است که هنوز هم پس از گذشت سالیان دراز مردم در این شب افسانه امیل و ممیل را تکرار می‌کنند و همین شاخصه اساطیری به این شب هویت، اصالت و تاریخی فراموش‌نشدنی می‌بخشد. نقطه اشتراک این شب در تمام نقاط ایران این است که در خانواده‌ها برای استقبال از فصل زمستان جشن می‌گیرند، شام و آجیل خاصی تدارک می‌بینند، به یکدیگر هدیه می‌دهند و در بین میوه‌ها انار به دلیل رنگ قرمز و نماد گرمابخش بودن اهمیت بیشتری دارد.
مردم استان لرستان نیز در گویش لری خود به شب یلدا شو چله یا اول قاره می‌گویند که همراه با آداب خاصی اجرا می‌شود. از جمله مراسم زبانزد این شب در لرستان می‌توان به برشتن گندم‌شیر، تدراک شام مخصوص، فال چهل‌سرود، آویزان کردن شال از پشت بام منازل همسایه‌ها، شاهنامه‌خوانی و دادن هدایا به تازه عروسان و دختران خانواده اشاره کرد که معمولا والدین و بزرگان فامیل به آنها هدایایی می‌بخشند. همچنین مردم مهمان‌نواز لرستان در حد وسع و توان مالی خود در این شب مقداری غذا و تنقلات برای خانواده‌های کم‌بضاعت و مناطق فقیرنشین تهیه می‌کنند تا آنها هم در این شب شاد باشند.
_شام شب یلدا در لرستان
از جمله غذاهایی که مردم لرستان در شب یلدا سرو می‌کنند شامل جگروز و دنده کباب و سرو بوقلمون است و در اکثر خانه‌ها عموما شام شب یلدا شامل گوشت گوسفندی و چربی آن است.همچنین انواع کباب‌ها و پلوها و غذاهای محلی که هر کدام دارای عطر و بوی خاص خود هستند نیز در این شب سرو می‌شود.
_گندم‌شیر
در لرستان مردم در شب چله گندم‌شیر می‌خورند به نحوی که گندم را به مدت چند هفته در شیره می‌خیسانند و آن را با زردچوبه و نمک مخلوط می‌کنند، سپس آن را روی حرارت برشته می‌کنند و همراه با پسته‌وحشی، گردو و کشمش، بادام، کنجد و یا شاه‌‌دانه و... مخلوط کرده و به عنوان آجیل مخصوص شب یلدا سرو می‌کنند.
_آویزان کردن شال
در گذشته در لرستان مرسوم بود که در شب یلدا نوجوانان و جوانان لرستانی با تاریک شدن هوا به پشت بام منازل اقوام و آشنایان می‌رفتند و شالی که عموما چادر یا سربند مادرانشان بود را از پشت بام خانه همسایه آویزان می‌کردند و با سر دادن شعاری مبنی بر فرا رسیدن یلدا و دعا برای سلامتی صاحب‌خانه از کدخدای خانه یا همان صاحب‌خانه درخواست مژدگانی می‌کردند.(امشو اول قهاره خیر د حونت بواره نون و پنیر و شیره کیخا حونت نمیره)
صاحب‌خانه نیز هدیه‌ای به عنوان شیرینی به آنان می‌داد که ممکن بود تنقلات و میوه باشد یا پول. این سنت دیرین از شب یلدا هنوز هم در برخی روستاهای قدیمی لرستان رواج دارد.
_فال چهل‌سرود
از زمان‌های قدیم تاکنون فال چهل‌سرود به عنوان یکی از قدیمی‌ترین فال‌های بومی این استان رواج دارد که شامل اشعاری با گویش لکی است و در شب یلدا نیز خانواده‌های لر به نیت‌های مختلفی مانند آرزوی وصال، رفع مشکلات ازدواج جوانان، رفع مشکلات کاری و... با چهل‌سرود تفال می‌زنند و اگر بیت آخر فال معنی و محتوای نیکی داشته باشد در این شب آن را تکرار می‌کنند.
_افسانه مشهور شب یلدا در لرستان
افسانه امیل و ممیل در لرستان به دو برادر اشاره دارد که با مادرشان یا همان ننه سرما (زمستان) زندگی می‌کنند، این داستان در استان لرستان و مناطقی از استان‌های زاگرنشین و لرتبار هنوز هم روایت می‌شود و قدمت دیرینه‌ای دارد. این اسطوره نماد سرمای سخت زمستان و عبور از این فصل سرد تا رسیدن به بهار و تابستان است. ماجرا به نقل پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های لرستانی که هنوز سینه به سینه نقل می‌شود، بدین شرح است؛
امیل برادر بزرگ‌تر است که روز چهل و پنجم زمستان بر اثر سرمای زیاد هویدا می‌شود و ممیل برادر کوچک‌تر است که روز پنجاه‌وپنج زمستان که هوا کمی بهتر می‌شود، خود را نشان می‌دهد. چهل روز که از زمستان می‌گذرد امیل (چله بزرگ) به کوه می‌رود و زیر سنگ سیاه و بزرگی می‌نشیند. در این موقع سنگ سیاه بر روی او می‌افتد و امیل قادر به بلند کردن سنگ و بیرون کشیدن خودش نیست. پس همان‌طور زیر سنگ می‌ماند. پس از سپری شدن پنجاه روز از زمستان ممیل (چله کوچک) به فکر برادرش می‌افتد و پیش خود می‌گوید نکند در کوه برای برادرم امیل اتفاقی افتاده باشد؟ از این رو برای پیدا کردن برادر خود به کوه می‌رود. در این زمان (روز چهارم تا شانزدهم بهمن) طبق باور مردم هوا خیلی سرد می‌شود که آن را ششله می‌گویند؛ یعنی تلاقی بین شش روز بعد از رفتن ممیل به دنبال برادرش که این دوازده روز هوا بسیار سرد می‌شود.
ممیل بعد از جستجوی فراوان برادرش امیل را در حالی که تخته‌سنگی بر رویش افتاده پیدا می‌کند. خود را به کنار او می‌رساند و هر کاری می‌کند نمی‌تواند تخته‌سنگ را جابجا کند تا برادرش را نجات دهد. از آنجا که امیل دارای قدرت سرمای زیادی است، ممیل این قدرت را حس می‌کند. از این رو به برادرش امیل می‌گوید: اگر من جای تو بودم کاری می‌کردم تا پیرزن کنار تنور از سرما یخ بزند و پیرمرد کنار اجاق.
امیل در جواب می گوید: خودت چرا کاری نمی‌کنی که در اثر سرما پیرزن در کنار تنور و پیرمرد در کنار آتش یخ ببندد و خشک شوند. ممیل می‌گوید: آخر باران بهار دنبالم است و هر کاری بکنم بی‌فایده است. ممیل هرچه تلاش می‌کند که امیل را نجات بدهد، نمی‌تواند و چون امیل سرمای زیادی از خود به وجود می‌آورد از این رو ممیل طاقت سرمای او را ندارد و مریض می‌شود.
هر دو برادر در کنار هم چند روزی را سپری می‌کنند تا اینکه بعد از ۶۰ روز (پایان دو چلّه) از زمستان هر دو می‌میرند و بعد از چندی مادرشان که پیرزنی کهن‌سال است بالای سرشان می‌آید و همین‌که با جسد مرده دو پسرش روبه‌رو می‌شود فریاد می‌زند: حالا که امیل و ممیل مردن دیگر به کی دل‌خوش کنم؟ پس باید مشعلی بردارم و دنیا رو به آتش بکشم سپس مشعل روشنی برداشته در هوا می‌چرخاند و به سمت دنیا پرتاب می‌کند، اگر این مشعل در آب افتاده و خاموش گردد سال بعد سالی سرد و پر باران خواهد بود و اگر این مشعل در خشک فرو آید سالی گرم بر زمین چیره خواهد شد از همین رو در لرستان زمانی که هوا رو به گرمی می‌رود مردم می‌گویند: مادر امیل و ممیل در حال چرخاندن مشعل روشن در هوا است.
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان لرستان با یادکردن از شب یلدا (شو چله) به عنوان بخشی از تاریخ و میراث استان ، اظهار می کند: با گذشت سالیان دراز هنوز مردم افسانه امیل و ممیل و ششله و چارچار زمستان را می‌دانند و در کوی و برزن روستاها و مناطق قدیمی نوجوانان با آویزان کردن شال پشت بام خانه همسایه، هدیه دریافت می‌کنند و این آئین بخشی از میراث لرستان است.
اعطا حسن‌پور می افزاید: از آنجایی که شب یلدا در استان لرستان هنوز هم با آداب و آیین خاصی به سبک و سیاق قدیمی برگزار می‌شود، شبی اساطیری و بخشی از تاریخ و میراث لرستان است.
وی ادامه می دهد : یکی دیگر از سنت‌های این شب در لرستان سرو و تهیه غذا و شام مخصوص این شب است و همچنین تنقلات ویژه لرستان که قدیمی‌ترین آن شامل گندم‌شیر یعنی گندمی که مدتی در شیر خیسانده شده و برای شب یلدا برشته و سرو می‌شود. پسته وحشی نیز یکی از آجیل‌های مخصوص این شب است که در طبیعت لرستان نیز وجود دارد و همراه با آجیل شب یلدا در لرستان مصرف می‌شود.
حسن‌پور ابراز می کند: انار نیز به علت رنگ قرمز و نماد گرمابخش بودن در شب یلدای لرستان جایگاه ویژه‌ای دارد و خصوصا اینکه نقش انار در یافته‌های باستان‌شناسی این استان کشف شده و آنچه از گچ‌بری‌ها نمایان است این میوه از دوره ساسانی در استان لرستان کشت می‌شده و یکی از میراث استان لرستان می باشد.
وی تاکید می کند: در استان لرستان مردم با فرارسیدن شب یلدا افسانه اساطیری امیل و ممیل و پیرزن یا همان ننه سرما را تکرار می‌کنند و هنوز اسطوره‌ها و تاریخ در لرستان نفس می‌کشند و ما زنده به همین اسطوره‌ها هستیم و تکرار همین اساطیر به یک شب چنین قدمت، هویت و اصالتی می‌بخشد.
ارسال نظر