جزئیات پیچیده طرح وان جلیلی برای هر کد ملی

اعتماد نوشت: در آستانه انتخاباتی دیگر برای ریاست‌جمهوری، سعید جلیلی بار دیگر پرونده «طرح وان» برای تعیین تکلیف یارانه انرژی را باز کرده است. طرحی که سه سال پیش و در جریان کارزار انتخابات ۱۴۰۰ نیز مطرح کرده بود و این بار هم همان اظهارات را بیان کرده و مشخص است که در صورت پیروزی، برنامه بلندپروازانه‌ای برای یارانه انرژی دارد.
اولین بار سعید جلیلی در مناظره دوم کاندیدا‌های ریاست‌جمهوری اظهاراتی کرد که تشریح شیوه حکمرانی دولت احتمالی او بر حوزه یارانه انرژی بود. او گفت: «.. آن خانواده‌ای که ۳ خودرو دارد، ۱۲ برابر خانواده‌ای که خودرو ندارد، یارانه دریافت می‌کند و بنزین ۱۵۰۰ و ۳۵۰۰ هزار تومانی می‌گیرد. این خانواده ۱۲ برابر از خانواده‌ای که خودرو ندارد با اینکه مرفه‌تر است، اما یارانه دریافت می‌کند... این نشان می‌دهد که مناسباتی که وجود دارد تصحیح جدی نیاز دارد... ما چند طرح جدی داریم یک همین طرحی است که مطرح شد و طرح وان که داشتیم که انرژی چگونه به بهترین شکل توزیع شود و مردم همه یارانه‌ای که می‌خواهند داشته باشند عادلانه باشد.».

اما طرح «وان» چیست و قرار است چه چیزی را تغییر دهد؟ آیا در این طرح مورد نظر آقای جلیلی که بعد از سه سال همچنان (در صورت پیروزی در انتخابات) گویا به دنبال اجرای آن است؛ قرار است بحران کنونی مصرف و ناترازی موجود در حوزه بنزین را برطرف کند؟

نخستین بار آقای جلیلی در جریان مناظره‌های انتخاباتی سال ۹۶ این طرح را معرفی کرد و گفت که «ما برای حوزه انرژی چندین برنامه اساسی داریم که محرومیت مردم به حداقل برسد. یکی از این برنامه‌ها این است که باید حق مردم را از سهم‌شان در مصرف انرژی به آن‌ها بدهیم که این کار را در طرحی تحت عنوان «وان» تعریف کردیم که به مردم این حق داده شود.» وی معتقد بود که با طرح مذکور ضمن تقسیم میزان مشخص مصرف حامل‌های انرژی (گاز، برق، بنزین، گازوئیل و...) بر جمعیت کشور، یک واحد انرژی یا به اختصار وان که شامل سبدی از حامل‌هاست به دست می‌آید؛ بنابراین حق برخورداری از این واحد انرژی به‌صورت برابر به افراد جامعه محقق می‌شود.

او اطمینان دارد این روش هم توزیع عادلانه و هم اصلاح الگوی مصرف به همراه دارد. دولت نیز برخلاف طرح‌های مشابه، پولی از جیب خودش نمی‌دهد. اختیار دادن به مردم بالاترین مصداق احترام به مردم است.» این انتخابات با پیروزی حسن روحانی به پایان رسید و احتمالا طرح آقای جلیلی نیز به بایگانی رفت.

اما در شهریور ماه ۱۳۹۹ فریدون عباسی نماینده وقت کازرون در مجلس (که هم اکنون در ستاد انتخاباتی جلیلی حضور دارد) مدعی شد که «طرح وان» توسط «کارشناسان اندیشکده‌های علمی» به کمیسیون انرژی ارایه شده است. البته او اشاره‌ای به این موضوع نکرد که «کدام اندیشکده‌ها در جریان نوشتن این طرح بوده‌اند»، اما گفته بود که «براساس این طرح به هر فرد، مقداری «وان» داده می‌شود، درواقع یارانه‌ای که دولت می‌خواهد به هر فرد دهد به شکل «وان» خواهد بود، به این صورت که یک فرد ماهانه ۵۰ وان دارد که می‌تواند آن را مصرف کند و باقی‌مانده این سهمیه را در بورس بفروشد.» (وبسایت خانه ملت، ۱۶۰۴۸۳۸- ۱۶ شهریور ۱۳۹۹)

البته این زمانی است که ایران تحت تاثیر همه‌گیری کووید با کاهش مصرف بنزین مواجه بوده و اصولا شرایط بنزین تا این سطح به بحران نرسیده بود و حتی ایران می‌توانست بنزین نیز صادر کند. اما ظاهرا ۹ ماه بعد از این اظهارات، «صاحب» و «مدعی» این طرح بار دیگر پرونده آن را باز کرد. جلیلی این بار در صفحه شخصی خود با هشتگ طرح وان در شبکه X نوشته بود: «چرا فردی به‌خاطر اینکه خودرو ندارد از سهم انرژی برخوردار نباشد و کسی که دارای چند خودرو است، از این منابع سهم چندبرابری دریافت کند؟ هر ایرانی باید سهم برابر با دیگری داشته باشد... الان تقریبا هر خانوار ایرانی یک شماره حساب و کارت بانکی دارد که با همان کارت و یک گوشی ساده و غیرهوشمند می‌تواند از این طرح برخوردار شود و سهم خود را مدیریت کند.»

یکی از نکات محل ابهام در طرح وان جلیلی این است که در این طرح «تکلیف قیمت» مشخص نیست. اما سرنخ بعدی از طرح «وان» را می‌توان در یادداشتی که دی ماه ۱۴۰۱ نوشته شده یافت. این یادداشت به قلم فردی به نام سعید فتحی نوشته شده که خود را «عضو کارگروه اقتصاد دولت سایه» خوانده و به نظر می‌رسد که طرح «وان» اصلا قرار نیست قیمتی داشته باشد!

آقای فتحی در یادداشت خود هدف از این طرح را «ارایه راهکاری برای اصلاح توزیع انرژی بر مبنای «عدالت» و «حذف یارانه‌های پنهان انرژی» خوانده است. این یادداشت ادامه می‌دهد: «تمام حامل‌های انرژی بر حسب واحد انرژی که در این طرح «وان» نامیده می‌شود قابل اندازه گیری هستند و هر فرد می‌تواند در سبد مصرفی خود هریک از حامل‌های انرژی را به دیگر حامل‌ها تبدیل کند. هر فرد می‌تواند حق استفاده از وان تحت تملک خود را به قیمت توافقی بازار به دیگری واگذار کند ولی خریدار، قیمت حامل انرژی مربوط به وان خریده شده را در زمان مصرف آن حامل، به قیمت مصوب به دولت می‌پردازد.»

این یادداشت سپس به ذکر مثالی در این باره می‌پردازد: «فرض شود که در ابتدا صرفا تغییر شیوه یارانه بنزین در طرح وان آورده شده باشد. قیمت هر لیتر بنزین ۱۰۰۰ تومان است؛ هر وان نیز معادل یک لیتر بنزین باشد و به هر نفر نیز ۳۰ وان داده شود.

خانواده الف و ب سه نفره هستند و هر کدام ۹۰ واحد وان در ماه خواهند داشت. خانواده الف دو خودرو دارد و ۱۳۰ لیتر بنزین مصرف می‌کند و خانواده ب یک خودرو دارد و ۵۰ لیتر بنزین مصرف می‌کند.

خانواده الف با ۹۰ وانی که دارد ۹۰ لیتر بنزین می‌خرد و ۹۰ هزار تومان به پمپ بنزین پرداخت می‌نماید ولی ۴۰ لیتر بنزین دیگر نیاز دارد. خانواده ب با ۵۰ واحد ۵۰ لیتر بنزین خریداری کرده و ۵۰ هزار تومان به پمپ بنزین پرداخت می‌کند و ۴۰ وان اضافه می‌آورد.

خانواده الف به قیمت توافقی از خانواده ب ۴۰ وان می‌خرد که فرض شود هر وان را ۳ هزار تومان می‌خرد؛ پس ۱۲۰ هزار تومان به خانواده ب می‌دهد و ۴۰ وان می‌خرد با این ۴۰ واحد ۴۰ لیتر بنزین می‌زند و ۴۰ هزار تومان هم به پمپ بنزین پرداخت می‌کند.»