علی حاتمی؛ مرور بهترین فیلم و سریال ها

علی حاتمی از زمانه خودش چندین فرسخ جلوتر بود. این را می‌توان به گواه حرف‌های منتقدانی گفت که در زمان حیاتش او را به خاطر نوع نثر و شیوه روایتش از تاریخ شماتت می‌کردند و بعد از اینکه از این دنیای فانی بدرود حیات گفت او را با جملاتی اغراق آمیز ستایش کردند. اما فارغ از همه تعریف‌ها و تخریب‌ها علی حاتمی را نمی‌توان از آسمان فرهنگ و هنر ایران حذف کرد و قطعا یکی از بزرگان سینمای ایران است. کسی که در دوران فتح گیشه سینماها با فیلمفارسی‌های کاباره‌ای تلاش کرد فرهنگ عمیق ایرانی را ارتقا دهد و آن را به تصویری دلنشین روی پرده سینما کند. القابی که به او می‌دهند اگرچه شایسته نام او است اما فارغ از اینکه او را سعدی سینما و شاعر سینما بدانیم او را باید همان علی حاتمی بدانیم. خالق لحظه‌های خوش فرهنگ ایرانی.

اینجا می‌خوانید  نهفتن فهرست 

1 فیلم حسن کچل | ۱۳۴۹

2 طوقی | ۱۳۴۹

3 بابا شمل | ۱۳۵۰

4 قلندر | ۱۳۵۱

5 خواستگار | ۱۳۵۱

6 ستارخان | ۱۳۵۱

7 سوته‌دلان | ۱۳۵۶

8 حاجی واشنگتن |‌ ۱۳۶۱

9 کمال‌الملک | ۱۳۶۲

10 سریال هزار دستان | ۱۳۵۸ – ۱۳۶۶

11 جعفرخان از فرنگ برگشته | ۱۳۶۶

12 مادر | ۱۳۶۸

13 دلشدگان | ۱۳۷۰

14 جهان پهلوان تختی | ۱۳۷۵

بهترین فیلم ها و سریال های علی حاتمی به ترتیب سال تولید مرتب شده‌اند

فیلم حسن کچل | ۱۳۴۹

حسن کچل اولین تجربه فیلمسازی حاتمی است. او سعی کرد از همان ابتدا به سراغ داستان‌های قدیمی و روایت‌هایی برود که نقل محفل کوچه و بازار بوده و مخاطب با آن آشنایی دارد. قصه حسن کجل هم از آن دست قصه‌هایی است که بسیاری از مادران برای کودکانشان گفته‌اند و حالا حاتمی سعی کرده است با روایتی شعر گونه به سراغ این داستان برود. نکته نبوغ آمیز حاتمی هم دقیقا در این است که طبع شاعری او در اولین فیلمش چنان گل کرد که کل دیالوگ‌ها را به زبان نظم تنظیم کرد.فیلم حسن کچل با مدیریت منوچهر اسماعیلی در استودیو طنین دوبله شد. گوینده آنونس فیلم ابوالحسن تهامی بود. دیگر گویندگان شامل: صادق ماهرو (دیو سیاه)، منوچهر اسماعیلی (درویش، سلمانی)، منوچهر والی‌زاده بودند.

طوقی | ۱۳۴۹

حاتمی درست همان سال که حسن کچل را ساخت به سراغ ساخت دومین فیلمش رفت و اینبار از دو ستاره آن روزهای سینمای ایران بهره گرفت. بهروز وثوقی و ناصر ملک‌مطیعی در طوقی در نقش‌های مختلف حضور پیدا کردند. داستان فیلم طوقی هم اشاره‌ای به فرهنگ کفتربازی و مناسبات بین کفترباز‌ها با محوریت عشق آسیدمرتضی با بازی بهروز وثوقی به طوبی با بازی آفرین است. در این میان حضور ناصر ملک‌مطیعی و شکل‌گیری مثلث عشقی میان آن‌ها داستان را پر فراز و نشیب کرد. حاتمی طوقی را در شهر کاشان فیلمبرداری کرد.

بابا شمل | ۱۳۵۰

حاتمی در سومین فیلمش هم از حضور چهره‌های مطرح آن روزهای سینمای ایران استفاده کرد و نقش اصلی فیلمش را به محمدعلی فردین سپرد. داستان فیلم بابا شمل هم همچون فیلم قبلی حاتمی بر بستر یک رابطه عاشقانه و تبعات آن شکل می‌گیرد. باباشمل پس از درگیری کوچکی با لوطی حیدر در محله، با او دوست می‌شود. مدتی بعد، باباشمل به شوکت الملوک دل می‌بندد. اما لوطی حیدر نیز که از سال‌ها پیش شیفته شوکت الملوک بوده، برای آن که مانع ازدواج آنها نباشد، تصمیم می‌گیرد محله را ترک کند.  داستانی با درونمایه جوانمردی و فتوت که خلاف جریان فیلمفارسی آن روزها بود.

قلندر | ۱۳۵۱

ساخت قلندر نشان داد علی حاتمی در کنار علاقه‌اش به قصه گویی نیم‌نگاهی هم به گیشه دارد و در فضای سینمای آن روزها که بر پایه یک اسلوب تکرار شونده به عرف جامعه نگاهی می‌کند تلاش کرد تا روایتگر زندگی مردمان زمانه خود باشد. داستان قلندر روایت پهلوانی است که برای آنکه بتواند از گزند شایعه‌ها رهایی پیدا کند تصمیم می‌گیرد از شهر خود دور شود و به پایتخت بیاید. حضور در پایتخت و زندگی در کنار مردمی که در زندگی شهری سعی دارند طور دیگری به جهان نگاه کنند قلندر را آدمی جدامانده از مردمش نشان می‌دهد.

خواستگار | ۱۳۵۱

خواستگار داستانی طنز و متفاوت از علی حاتمی از یک عاشق بخت‌برگشته است که هر چه تلاش می‌کند تا بتواند به خواستگاری دختر موردعلاقه‌اش برود باز هم دیر می‌رسد و دخترک بیچاره به نکاح فرد دیگری در می‌آید و این روند تا چندین و چند شوهر پیش می‌رود. داستان طنز علی حاتمی که آمیخته با مناسبات و رسم و رسوم ازدواج ایرانی است برشی از فرهنگ روزگار خود را به تصویر می‌کشد. قسمت‌هایی از این فیلم در عمارت مشیرالدوله (پیرنیا) واقع در خیابان منوچهری شهر تهران فیلم‌برداری شده است.

ستارخان | ۱۳۵۱

ستارخان اولین قدم‌های جدی حاتمی برای ساخت فیلم تاریخی است. روایت سینمایی حاتمی از زندگی ستارخان از مبارزان مشروطه البته تبدیل به یکی از فیلم‌های توقیفی حاتمی تبدیل شد. ساخت این فیلم در تابستان ۱۳۵۱ در تهران آغاز شد. برای ساخت سکانس‌های نبرد میان مشروطه خواهان و نیروهای دولتی، بهره‌گیری از شگردهای جلوه‌های ویژه در نظر گرفته شده بود که در آن روزگار کمتر به کار گرفته می‌شد. از این رو از یکی از کارشناسان اروپایی به نام آنتونیو کوریدوری درخواست یاری شد. پس از پایان تصویربرداری لوکیشن‌های تهران، گروه رهسپار تبریز شد. در این میان ارتش نیز در فراهم آوردن نیروها برای سیاهی لشکر و دیگر نیازهای پشتیبانی، کمک چشمگیری را به گروه داشت. برای لوکیشن‌های فیلم در تهران، مسجد سپهسالار، کاخ گلستان و اطراف دماوند برگزیده شد. پروژه ساخت این فیلم در بهمن همان سال به پایان رسید. بازیگران این فیلم علی نصیریان، عنایت بخشی، عزت‌الله انتظامی و پرویز صیاد هستند. فیلم ستارخان از ۱۳ اسفند ۱۳۵۱ در ده تالار سینمای تهران اکران عمومی شد اما با مخالفت روزنامه‌ها و نمایندگان مجلس شورای ملی روبرو شد. در نشست غیرعلنی مجلس شورای ملی در تاریخ ۱۵ اسفند بیانیه‌ای از سوی شماری از نمایندگان خوانده و امضاء شد. در این بیانیه به تحریف داستان تاریخی این فیلم خرده گرفته شده بود و آن را تحریف علنی تاریخ معاصر خوانده بود. سندیکای هنرمندان نیز علی حاتمی را به دلیل تحریف روایت تاریخی از ستارخان موردنکوهش قرار داد و در پی آن حاتمی از سندیکای هنرمندان بیرون رفت. سرانجام پس از حاشیه‌های بسیار، کمیته امور سینمایی وزارت فرهنگ وهنر، در روز ۱۷ اسفند پروانه نمایش فیلم را لغو و نمایش فیلم را توقیف کرد.

سوته‌دلان | ۱۳۵۶

سوته‌دلان آخرین فیلم حاتمی پیش از انقلاب است و او را در اوج بلوغ فیلمسازی نشان می‌دهد. پس از وقفه‌ای پنج ساله که به واسطه توقیف فیلم ستارخان و گرفتاری‌های بعد از آن برای حاتمی پیش آمد او به سراغ داستانی متفاوت رفت و روایتی را روی پرده برد که نزدیکترین میزانسن را با درونیات فیلمساز دارد و انگیزه‌های او برای ورود به سینما را نشان می‌دهد. حاتمی که از اولین آثارش تلاش می‌کرد خود را فیلمسازی اخلاق‌مدار معرفی کند که نگاهی اخلاق‌گرایانه به زندگی برایش در اهمیت بالاتری از دیگر موهبت‌های زندگی قرار دارد در سوته‌دلان روایتی از زندگی فردی به نام مجید ظروفچی را به تصویر می‌کشد که همواره تحت حمایت برادر بزرگتر خود است. بازی بهروز وثوقی و جمشید مشایخی از بهترین‌های کارنامه کاری هر دو است و نبوغ حاتمی در دیالوگ‌نویسی باز هم سوته‌دلان را جزو طیف موثر فیلم‌های جریان موج نوی سینمای ایران قرار داد.

حاجی واشنگتن |‌ ۱۳۶۱

حاجی واشنگتن در ادامه علاقه حاتمی به تاریخ و روایت خودخواسته‌اش از تاریخ ساخته شده است و اولین اثر حاتمی است که بعد از انقلاب جلوی دوربین رفت. فیلم داستان زندگی غم‌انگیز حسینقلی خان صدرالسلطنه نخستین سفیر ایران در بلاد «آمِریک» را روایت می‌کند؛ پس باید در آمریکا ساخته می‌شد اما به دلیل مشکلات سیاسی دو کشور گروه سازنده ناچار شدند فیلم را در ایتالیا دنبال کنند. عزت‌الله انتظامی در گفتگویش با فریدون جیرانی هنگام نمایش تلویزیونی فیلم از اقامت طولانی مدت عوامل در ایتالیا (نزدیک ۵ ماه) اشاره می‌کند که فیلم با مشکلات مالی فراوان همراه بوده‌است. حاتمی فیلم نامهٔ هر سکانس را شب قبلش می‌نوشته و از زیر در بستهٔ اتاق انتظامی در هتل، به او می‌رسانده‌است. سرانجام فیلم بعد از گذشت سال‌ها از زمان اولین نمایشش در اولین جشنوارهٔ فجر، در سال ۷۷ به نمایش عمومی درآمد. موسیقی فیلم هم توسط محمدرضا لطفی ساخته شد. شخصیت اصلی فیلم عزت‌الله انتظامی در نقش حسین قلی خان (حاجی واشینگتن) است که موقعیت کمیکش در ابتدای فیلم، هرچه جلوتر می‌رود، تراژیک تر و غمبارتر می‌شود. هنوز هم مونولوگ جذاب عزت‌الله انتظامی در سکانسی که گوسفند درسته را با ساطور قطعه قطعه می‌کند در خاطر علاقمندان به سینما مانده است.

کمال‌الملک | ۱۳۶۲

کمال‌الملک پرتره‌ای جذاب و دیدنی از زندگی نقاش مطرح ایرانی است که حاتمی آن را دستمایه ساخت فیلمی قرار داده است تا برگی از تاریخ را ورق بزند و زندگی چند شاه قاجار و پهلوی را به تصویر بکشد. فیلم هنوز هم جزو آثار مطرح سینمای ایران است که حتی دیالوگ‌های آن در کتاب‌های درسی ادبیات فارسی به کودکان درس داده می‌شد. بازی دیدنی جمشید مشایخی در نقش کمال‌الملک در کنار دیگر ستارگان پرفروغ آن سال‌های سینما به خصوص داود رشیدی و عزت‌الله انتظامی و محمدعلی کشاورز فیلم کمال‌الملک را جزو آثار ماندگار تاریخ سینما کرده است.

سریال هزار دستان | ۱۳۵۸ – ۱۳۶۶

ماندگارترین اثر علی حاتمی که او را از یک فیلمساز معمولی به یک هنرمند بزرگ تبدیل کرد و نام او را در تاریخ هنر ایران ماندگار کرد. هزاردستان را تنها نمی‌توان یک سریال تلویزیونی دانست چرا که تاثیرات مثبت ساخت این سریال که یک نمونه‌اش ساخت و تجهیز شهرک سینمایی غزالی با نقشه و طرح حاتمی بود. پروژهٔ هزاردستان بعد از ۸ سال تمام شد. طرح اولیه این سریال در سال ۱۳۵۴ با عنوان جادهٔ ابریشم و با حضور شخصیت‌هایی مثل سید حسن مدرس، میرزا کوچک خان و رضاشاه به ذهن حاتمی آمد و بعد از تغییرات اساسی که ماهیت کار را عوض کرد. این مجموعهٔ تلویزیونی در روز جهانی میراث دیداری و شنیداری در فهرست ملی برنامهٔ حافظه جهانی یونسکو ثبت شد.

این سریال به داستان زندگی رضا خوشنویس، که شخصیتی تخیلی مبتنی بر شخصیتی تاریخی به‌نام کریم دواتگر است و نظریهٔ توطئه‌ای مبنی بر دست داشتن شخصیتی به نام خان مظفر در وقایع پشت پردهٔ سیاسی و اجتماعی ایران در دوران قاجار و پهلوی می‌پردازد. محیط بازیگری این سریال در محیطی بازسازی‌شده از تهران قدیم است. این سریال آنقدر پرجزئیات بود که دو اثر سینمایی کمیته مجازات و طهران روزگار نو از درون آن در قالب دو اثر سینمایی بیرون آمد و در سینماها اکران شد.

جعفرخان از فرنگ برگشته | ۱۳۶۶

حاتمی در دهه ۶۰ عمده تمرکزش را روی ساخت فیلم‌هایی بر اساس متون قدیمی و یا شخصیت‌های قدیمی گذاشته بود. علاقه او به تاریخ چنان بود که به سراغ یک نمایشنامه قدیمی به نام جعفرخان از فرنگ برگشته رفت و فیلمی با حال و هوای اواخر دوره پهلوی را به تصویر کشید. این فیلم بر اساس نمایشنامه‌ی جعفرخان از فرنگ آمده نوشته‌ی حسن مقدم بازآفرینی شده است. گرچه خط داستان و شخصیت‌ها در این فیلم، مشابه همان نمایشنامه است، اما علی حاتمی، جای شخصیت‌های مثبت و منفی را عوض کرده است. اصل نمایشنامه، اواخر دوره‌ی قاجار نوشته شده است و زمانی که فیلم نشان می‌دهد، مربوط به اواخر دوره‌ی پهلوی است. بخشی از این فیلم در روستای کبوترآباد اصفهان با کمک جهاد کشاورزی این روستا ضبط شده است.

مادر | ۱۳۶۸

فیلم مادر یکی از نمادهای سینمای ایران در رسای جایگاه مادر در خانواده ایرانی است. ارزش و جایگاه مادر از نظر علی حاتمی در شکل‌گیری و حفظ کیان خانواده یکی از محوری‌ترین موضوعات فیلم مادر است. شاید علی حاتمی را بتوان در این فیلم پخته‌ترین شکل فیلمسازی دانست که با فرهنگ و اصالت ایرانی سال‌ها زیست کرد و آن را با پوست و گوشت و استخوان احساس کرد. ترکیب بی‌نظیر بازیگران و استفاده از چهره‌های مطرحی چون اکبر عبدی، امین تارخ، جمشید هاشم‌پور، فریماه فرجامی، حمیده خیرآبادی و محمدعلی کشاورز در کنار حضور رقیه چهره‌آزاد در نقش مادر این اثر سینمایی را به یک پرتره ماندگار از شمایل مادر ایرانی تبدیل کرد.

دلشدگان | ۱۳۷۰

دلشدگان برداشتی آزاد و شخصی از سه داستان واقعی در زمان قاجار است که در آن گروهی از نوازندگان سازهای ایرانی برای پر کردن صفحه موسیقی به خارج از کشور سفر می‌کنند. نخستین داستان به سفر نوازندگان مشهور موسیقی ایران به شهر پاریس در سال ۱۲۸۶ خورشیدی در دوران محمدعلی‌شاه قاجار به سرپرستی آقاحسینقلی برای ضبط صفحه موسیقی مربوط می‌شود. دومین داستان نیز سفر گروهی از هنرمندان برای ضبط صفحه به شهر لندن با پشتیبانی یک بازرگان ارمنی به نام هامبارسون است که پس از بازگشت از لندن میان وی و هنرمندان مشکلاتی به‌وجود می‌آید و قرارداد ضبط فسخ می‌شود. سومین داستان نیز سفر گروهی دیگر از موسیقی‌دانان به همین منظور به شهر تفلیس در سال ۱۲۹۳ خورشیدی است. سفر سوم در دوران احمدشاه قاجار رخ می‌دهد. در این سفر حسین طاهرزاده، ابوالحسن اقبال‌آذر، درویش‌خان، باقرخان رامشگر، و عبدالله دوامی همراهان سفر هستند که معروف است درویش‌خان برای هزینه‌های این سفر خانه خود را گرو بانک گذاشته‌است. آثار ضبط شده در این سفر به سبب وقوع جنگ دوم جهانی به‌طور کامل به ایران نمی‌رسند. از آن‌جا که داستان فیلم دربارهٔ موسیقی ایرانی است، سرشار از صحنه‌هایی است که به نوازندگی و فرهنگ اهالی موسیقی در دوران قاجار می‌پردازد.

جهان پهلوان تختی | ۱۳۷۵

آخرین اثر علی حاتمی فیلمی پرتره از زندگی غلامرضا تختی قهرمان کشتی ایران بود که حاتمی خیلی دوست داشت آن را بسازد. حتی بخش‌هایی از فیلم را نیز تصویربرداری کرد. اما سرطان پانکراس مانند یک مهمان ناخوانده و ناثواب به سراغش آمد تا کارگردان شهیر ایرانی در ۱۴ آذر ۱۳۷۵ چشم از جهان ببندد. فیلم جهان پهلوان تختی را بعدها بهروز افخمی سعی کرد کامل کند اما خروجی کار آنقدر ضعیف شد که نمی‌توان آن را به علی حاتمی نسبت داد.